पुस्तकातून डोकं काढून वर बघितलं.खिडकीच्या काचाबाहेर आकाशाचा काळाभोर रंग बदलून निळसर होत आला होता. पहाट झाली. खुर्चीतून उठून खिडकी उघडली. थंड हवेच्या झुळूकीसोबत काही देशभक्तीपर गाण्यांचे सूर ऐकू आले. आज २६ जानेवारीचा दिवस होता. अंगावर कपडे चढवले आणि लांब एके ठिकाणी खास चहा पिण्यासाठी म्हणून मी रूममधून बाहेर पडलो. वातावरणात बरीच स्फूर्ती होती. पायातल्या चपलांकडे बघत मी पावले उचलीत होतो. डोक्यात डॉक्टर झिवागो घोळत होता. युरी,लारा,पाशा मेंदूत फेर धरून नाचत होते......हवेत चांगलीच थंडी होती.कॉर्नरजवळ आलो तसे गाण्यांचे आवाज अजूनच ऐकू येऊ लागले.
"ऐ मेरे वतन के लोगो..."
"मेरे देश की धरती सोना उगले ,उगले हीरे मोती"
२६ जानेवारी....लहानपणी हा दिवस म्हणजे किती धावपळ असायची! सकाळी प्रभातफेरी,पांढरा शर्ट हिरवी चड्डी घालून आम्ही सगळ्यात पुढे उभे राहायचो. नेकटाय,ईन शर्ट ,आईने एका हातात दोन्ही गाल पकडून चोपून पाडलेला भांग, पावडर, बूट, सॉक्स... सगळ्या गावातून प्रभातफेरी एक एक गल्ली करत पुढे जायची. मामा चौक,बुधवार पेठ,शुक्रवार पेठ,काळी पेठ... असं सगळ्या गावाला वेढा टाकून परत झेंडा चौक,पोलीस स्टेशन करीत बहिर्जी शाळेपर्यंत. गल्ल्यागल्ल्यांतून आम्ही घोषणा देत निघालो की लोक प्रभातफेरी पहायला जमायचे.ओट्यावरून,बाल्कनीतून,
"एक रुपैय्या चांदी का, देश हमारा गांधी का"
"पुढे चला रे पुढे चला,गांधीजी की जय बोला"
"बसमत हो या कोहिमा,भारत हमारी एक माँ"
"महात्मा गांधी ,अमर रहे"
१५-१६ वर्षांपूर्वी नेमका या वेळेला मी कुठे असेल?
प्रभातफेरीमध्ये सगळ्यात पुढे तिरंगा झेंडा हातात घेऊन बुधवार पेठेच्या रस्त्यावरून जात असेल की मामा चौकात रस्त्याच्या कडेने कौतुकाने बघणाऱ्या एखाद्या ओळखीच्याला पाहून अजून मोठ्याने घोषणा देत असेल?
....आणि १५-१६ वर्षानानंतर नेमका या वेळेला मी आज या ठिकाणी दोन रात्रीचं जागरण डोळ्यावर घेऊन,भणभण डोक्यानं फकाफक सिगरेट पीत बसलो होतो. केस विस्कटलेले, दाढीचं खुंट वाढलेलं ,कपडे अस्ताव्यस्त, मागचा काही हिशोब नाही,पुढचा काही अंदाज नाही.
रूमवर परतून कपडे न काढता नुसताच डोळे उघडे ठेवून पलंगावर पडून राहिलो.डोळे जड पडत चालले .डोक्याखालची नागवी उशी कानावर घेतली अन पायाची पोटाशी मुटकुळी करून डोळे बंद केले तशी मला झपकन गुंगी आली.
जाग आली तेव्हा रात्रीचे दोन वाजले होते. डोकं अजूनही भणभणत होतं. होस्टेलमध्ये सगळीकडे नीरव शांतता होती. उठून बसलो. डोकं चांगलंच दुखत होतं. दोन्ही हातांनी डोकं गच्च ठरून ठेवलं.नंतर तेच हात डोळ्यांवर जरावेळ दाबून धरले.जरा बरं वाटलं तसं मी हात खाली घेतले. आणि दोन्ही हातांचे तळवे एकमेकांना जोडून त्यांच्याकडे बघत बसलो. हातावरच्या रेषा, हातावरचे तीळ,बारावीला हात जाळून घेतल्याच्या खुणा... चंद्रपर्वतावर तीळ असला की माणूस आत्महत्या करतं म्हणे...ही सगळ्यात छोटी आहे ती आयुष्यरेषा...हुश...मी एक मोठा उसासा टाकला.टेबलाकडे समोर नजर गेली.
सिगरेट! सिगरेट प्यावी!
झटकन उठून टेबलावर चाळाचाळ करायला लागलो.टेबलावर डाव्या बाजूला पुस्तकांची थप्पी होती. Text -books सगळ्यात खाली.वरती सगळी इंग्रजी नॉवेल्स- Doctor Zhivago, Men are from mars , psycho -analysis, Body Language, Five point someone, Emotional Intelligence...सगळ्यात वर डायरी! या थप्पीच्या बाजूला अस्ताव्यस्त पडलेल्या कागदांवर शुभदाने गिफ्ट दिलेली छोटीशी पिशवी, तिच्याखाली लोकलची, BEST ची तिकिटे गजबजून पडलेली.टेबलावर ऐसपैस पसरलेलं DON'T QUIT चं पोस्टर. त्याच्या वर, खाली आडव्या तिडव्या स्केचेस काढून ठेवलेले काही,काही कोरे कागद, Mid Day चे एक दोन उघडे अंक. उजव्या कोपर्यात धुळीचा थर साचलेलं बिन-कवरचं medicine चं पुस्तक.त्याच्या बाजूला कुणीतरी फार आधी इथे विसरून गेलेल्या चाव्यांचा जुडगा,टेबलाच्या उघड्या सन्माईकवर धूळ धूळ. डाव्या कोपर्यात पिंजारलेला टूथ ब्रश आणि चुरागाळलेली टूथ पेस्ट.पाण्याची बाटली. धुळीत पाण्याच्या बाटलीमुळे उमटलेले अगणित गोल-गोल रिंग्स, एकमेकांत गुंतलेले, वाळून आता permanent झालेले.
सिग्रेट? सिग्रेट?
हां! Mid Day खाली एक सिगारेट सापडली. ती उलटी करून फिल्टरच्या बाजूने टेबलावर दोन-तीनदा आदळली. नंतर ओठात अलगद धरून ठेवली. अन "माचिस? माचिस?" म्हणून पुटपुटत टेबलावर इकडेतिकडे बघायला लागलो.
Medicine जवळ पडलेल्या सोपच्या फुटक्या पुडीजवळ AIM ची माचिस सापडली. हातात घेऊन आधी ती दुसऱ्या बाजूने वळवून पहिली. पाठीमागे लिहिलं होतं,
" success is a capacity to go from failure to failure without losing your enthusiasm".
माचिस उघडून बघितली. हत्. हिच्यात फक्त तीन जळलेल्या काड्या अन थोडी ash . बेफिकीरीने मी ती माचिस टेबलावर फेकून दिली आणि दुसरी शोधायला लागलो.
Mid Day उचलून बघितलं. एक दोन कोरे कागद......छे!
तिकिटांच्या गठ्ठ्यात एक माचिस उभी पडलेली दिसली. पटकन उचलून मी उघडली. मध्ये तीन जळलेल्या कड्या अन थोडी ash ! पुन्हा तीच माचिस उचलली होती!
यावेळेस काळजीपूर्वक मी ती माचिस टेबलाच्या उजव्या कोपऱ्यावर ठेवली अन मनात म्हटलं ,
"ही नाही"
नंतर ओठातली सिगारेट काढून हातात घेतली. सिगारेट जास्त वेळ ठेवल्यास ओठांना चिकटते.नंतर दोन्ही हातांनी खादीचे खिसे, प्यांटचे पुढचे मागचे खिसे चाचपून पहिले... नाहीच!
कपाटाकडे नजर गेली.झपाझप दोन ढांगात कपाटाकडे पोहोचलो.वरच्या,मधल्या,खालच्या फळ्यांवर पाहिलं.
"इथेही नाही."
मग हँगरला लटकवलेले एकेक ड्रेस बाजूला करून पहिले. एक प्यांट...एक शर्ट... प्यांट...प्यांट-- ह्या प्यांटवर डाग कसला पडलाय? पुन्हा शर्ट...काय शोधतोय आपण?.....हां, माचिस!
"छ्या, इथं नाही."
सिग्रेटवाला हात झटकून मी मागे वळलो. टेबलावर येऊन व्यवस्थित थप्पीतलं एक-एक पुस्तक बाजूला सारून बघितलं... माचिस... माचिस...तिकि
Reflexively हातातली सिग्रेट तोंडात ठेवून मी झटदिशी माचिस उचलून खर्रकन उघडली........पुन्हा तीन जळलेल्या काड्या अन थोडीशी ash !!!
"च्याSSSयला !"
मी वैतागून ती डबी बंद केली अन आधी खिडकी उघडून ती माचीस रागाने बाहेर भिरकावून दिली. रागातच खिडकी खाडकन बंद करून चिडून एकदा सगळ्या टेबलाकडे बघितलं. एक पाउल मागे झालो अन अभावितपणे ड्रावरला हात घालून मी ते मागे ओढलं. नजर टेबलावरच. ड्रावरचा उघडताना खट्...घर्रर्र असं आवाज झाला तशी नजर ड्रावरकडे गेली. सरळ मधे....... माचिस!
एकदा खिडकीकडे अन एकदा टेबलावर बघत मी साशंकतेने ती माचिस हातात घेतली अन कानाजवळ नेऊन हलवून बघितली.
ही नवी होती.
एव्हाना सिग्रेट पुन्हा ओठांना चिकटली होती. सिग्रेट पेटवायला काडी ओढल्यावर भर्रर आवाज होऊन जाळ झाला अन धूर सरळ नाकात गेला. चेहरा बाजूला करून मी काडी थोडा वेळ लांब धरली आणि नंतर मान खाली वळवून ती जळती काडी सिगारेटच्या तोंडावर धरली.
सिग्रेट पेटली तसा काडीचा अन सिगरेटचा धूर सरळ वर चढत डोळ्यात गेला. डोळ्यात तीक्ष्ण चरचर झाली.दोन्ही डोळ्यातून लगेच टळकन पाणी आलं.
"च्यायला! काय त्रास आहे!"
मी काडीचा चटका बसायच्या आत ती दूर दरवाज्याजवळ फेकली. जरा वेळ डोळे बंद ठेवून लपलप करीत उघडले. गालावरचे अश्रू पुसले.डोळ्यांच्या कडा कोरड्या केल्या.आणि सिगरेटच्या जळत्या लाल टोकाकडे बघत एक दीर्घ कश घेतला. सगळा धूर छातीत घेताना मी डोळे मिटले अन तसाच जरा वेळ धूर मधे धरून ठेवला.
"काहीच विचार करायचा नाही"
डोळे उघडून मान वर करून छताकडे बघत सगळा धूर वर सोडला.
"काहीच विचार करायचा नाही"
